adw. Monika Malinowska-Wągrowskaz Kancelarii Adwokackiej w Łasku
Encyklopedia prawa pracy
Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi
Uwagi ogólne. W sytuacji powierzenia pracownikowi przez pracodawcę mienia na pracowniku, poza obowiązkami z natury rzeczy wynikającymi ze stosunku pracy, ciąży nadto szczególny obowiązek polegający na sprawowaniu pieczy nad powierzonym mieniem. Pracownik za szkodę w mieniu powierzonym odpowiada nie tylko w granicach rzeczywistej straty pracodawcy, ale również za utracone korzyści oraz że jego odszkodowanie nie ogranicza się do trzykrotności miesięcznego wynagrodzenia. Odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym mogą ponosić wyłącznie pracownicy.
Rodzaje mienia powierzonego. Zgodnie z art. 124 KP pracodawca może powierzyć pracownikowi dwa rodzaje mienia. Mogą to być pieniądze, z których pracownik musi się wyliczyć, jak również papiery wartościowe lub kosztowności, a także narzędzia, instrumenty lub podobne przedmioty oraz środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze (art. 124 §1 KP). Drugim rodzajem mienia, jakie pracodawca może powierzyć pracownikowi, jest mienie inne niż wskazane wyżej (art. 124 §2 KP). Różnica pomiędzy jednym a drugim rodzajem mienia polega na tym, że warunki odpowiedzialności za szkodę mienia, o którym mówi art. 124 § 2 KP, określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia – może ona uregulować odpowiedzialność za szkodę powstałą w tym mieniu na podstawie art. 114, 116 i 118 KP, czyli na zasadach ogólnych zgodnie z tzw. zasadą winy udowodnionej. Za szkodę powstałą natomiast w mieniu wymienionym w art. 124 § 1 KP pracownik ponosi odpowiedzialność w pełnej wysokości.
Przesłanki odpowiedzialności za mienie powierzone. Aby mogła zaistnieć odpowiedzialność materialna pracowników za mienie powierzone, muszą zostać spełnione dwie przesłanki – a mianowicie mienie musi być prawidłowo powierzone pracownikowi oraz musi dojść do powstania szkody w majątku pracodawcy. Z prawidłowym powierzeniem mienia pracownikowi mamy do czynienia tylko wtedy, gdy oddanie go pracownikowi nastąpi w okolicznościach, które umożliwiają pracownikowi – w tej dacie – jego zwrot albo wyliczenie się z niego. Następuje to przez właściwe udokumentowanie przekazania mienia, co w praktyce często przybiera postać inwentaryzacji. Dla przypisania pracownikowi pełnej odpowiedzialności określonej odszkodowawczej nie wystarczy jednak samo podpisanie przez niego umowy, deklaracji czy innego dokumentu stwierdzającego rzeczywiste powierzenie mienia oraz obowiązek jego zwrotu lub wyliczenia się. Konieczne jest zatem faktyczne powierzenie mienia w okolicznościach umożliwiających jego zwrot lub wyliczenie się. Szkoda w mieniu powierzonym polega w tym przypadku na niezwróceniu bądź niewyliczeniu się przez pracownika z powierzonego mu mienia. Szkoda w mieniu powierzonym zwana jest niedoborem lub mankiem. Jest to zwykle różnica między początkowym a końcowym stanem ilościowym lub wartościowym powierzonego mienia.
Wina. Odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone jest ukształtowana na zasadzie winy. Wina pracownika została objęta ustawowym domniemaniem, mającym charakter domniemania wzruszalnego (preasumptio iuris tantum). Winę przypisuję się pracownikowi w sytuacji, kiedy ten nie zwrócił albo nie wyliczył się w sposób prawidłowy z powierzonego mu mienia. Ten surowszy charakter odpowiedzialności pracownika wypływa z faktu, że powierzenie pracownikowi mienia wywołuje szczególny obowiązek dbałości o nie. Ochrona tego mienia staje się główną treścią zadań ciążących na pracowniku, który przyjmuje pieczę nad tym mieniem i odpowiada za brak wymaganej staranności w wykonywaniu tego szczególnego obowiązku. W sytuacji, gdy pracownik wyrządza pracodawcy szkodę w mieniu mu powierzonym, ale nie wskutek niewyliczenia się z tego mienia, tylko w inny nieumyślny sposób, ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych, przy czym ciężar udowodnienia, że szkoda w mieniu powierzonym powstała z winy nieumyślnej spoczywa w tym przypadku na pracowniku. Odpowiedzialność za szkodę w mieniu powierzonym wyrządzoną umyślnie przez pracownika reguluje art. 122 KP, przy czym pracownik ponosi odpowiedzialność tylko za tę część niedoboru w mieniu powierzonym, która jest wynikiem jego umyślnego działania lub zaniechania.
Zwolnienie się pracownika od odpowiedzialności za mienie powierzone. Istnieją dwie podstawy prawne, które stwarzają pracownikowi możliwość zwolnienia się lub ograniczenia odpowiedzialności za szkodę powstałą w mieniu powierzonym. Po pierwsze pracownicy, którym powierzono mienie z obowiązkiem zwrotu albo wyliczenia się, nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę w nim, w zakresie w jakim do jej powstania lub zwiększenia przyczynił się pracodawca lub inna osoba. I po wtóre pracownik może uwolnić się od odpowiedzialności za mienie powierzone, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających mu jego odpowiednie zabezpieczenie (wyr. SN z 19.6.1979r., IV PR 164/79, Legalis z glosą M. Piekarskiego, PiP 1980, nr 4, s. 170).
Ciężar dowodu. W przypadku odpowiedzialności za mienie powierzone tak samo pracodawca, jak i pracownik obciążeni są obowiązkiem dowodowym. Na pracodawcy ciąży obowiązek wykazania faktu powstania szkody oraz ciężar udowodnienia, że mienie zostało powierzone w sposób prawidłowy. Zarówno w przypadku odpowiedzialności na zasadach ogólnych, jak i w przypadku odpowiedzialności szczególnej, podstawą jest wina pracownika – i to pracownik w przypadku odpowiedzialności szczególnej musi udowodnić, iż w danym przypadku winy nie ponosi.
Zabezpieczenie wekslowe. Pracodawca w stosunku do pracowników odpowiedzialnych materialnie za mienie powierzone może stosować dodatkowe zabezpieczenie w formie deklaracji wekslowej oraz weksla in blanco.